از جمله ایزدانی که در ایران باستان به ستایش پرداخته شده، مهر یا میترا است که حتی قبل از عصر زرتشت نیز مورد تقدس واقع شده بود. مهر هفتمین ماه سال است که دارای معانی چون عهد و پیمان، دوستی و خورشید می باشد. پس از ظهور زرتشت، بنا بر آموزه‌های دینی او، ایزدان قبل از او به عنوان خدایان گمراه کننده یا دیوان یاد شدند، ولی مهر تقدس خود را حفظ نمود و وارد دین زرتشتی شد و در رتبه‌ی پایین تر از اهورامزدا قرار گرفت. ورمازرن، پژوهشگر بلژیکی در کتاب «آیین میترا»، معتقد است که در تمام اسناد موجود مهرپرستی، فقط صحبت از مردان است و جایی برای زنان تعریف نشده است. یغمایی در بررسی ویژگی های آیین مهر به نقش های مردانه آن اشاره می کند که اساسا ریشه احتمالی این آیین، یاری‌رساندن به سربازان و جنگاوران برای پیروزی در نبرد بوده است. قربانی کردن هنگام جنگ و دعا برای پیروزی مردان از ویژگی های بارز آیین مهر است. از آنجا که جنگ بر اساس تقسیم کار توافق شده آن دوران وظیفه جنس مرد محسوب میشده، زنان راهی به معابد مهر پیدا نمی کردند.
از دوران هخامنشیان و ساسانیان در نقوش تخت جمشید تصویر زنی مشاهده نمی شود، اما این امر هرگز نمی‌تواند وجود اماکن ممنوعه برای زنان و یا ممنوعیت ورود آن ها به برخی مراسم ها و آیین ها را تایید کند و حتی شواهد بی شماری از مشارکت فعال بانوان در امور اجتماعی و نظامی وجود دارد. اما در اسناد تاریخی دوران آل بویه بخشنامه ای پیدا شده است که بر اساس آن زنان باید صرفاً در مراسم های مذهبی نقش تماشاچی را ایفا کنند و نباید در اجرای مراسم نقش فعال داشته باشند.
درادامه روند تاریخی، زورخانه مهترین مکانی است که ممنوعیت ورود زنان در آن برجسته است و نشان می دهد ممنوعیت های زنان و مردانه دارای ریشه ای تاریخی است. بر اساس اسناد تاریخی، زورخانه مکانی است که مردان در آن ورزش می‌کنند و زن‌ها حق ورود به آن را ندارند. این ممنوعیت هم می‌تواند ریشه ای تاریخی داشته باشد؛ شباهت معماری زورخانه ها با معابد مهری از جمله ساخت زورخانه ها و معابد مهری در کنار آب انبارها و رودخانه ها، فقدان نور، وجود گود در هر دو و از همه مهمتر ممنوعیت ورود زنان در هر دو مکان، این فرضیه که ورزش زورخانه ای دارای ارتباط ریشه ای با آیین مهر است را تایید می کند.
اجازه دهید به ایران معاصر برسیم، جایی که موضوع ممنوعیت ورود زنان به ورزشگاه وجود دارد. ضروری است فارغ از برخوردهای احساسی با این موضوع که تمامی آمال و آرزوهای زن ایرانی را در ورود به ورزشگاه تقلیل می دهد، باز هم بر این نکته تأکید کنم که اساساً تاریخ سراسر جنگ و نزاع این سرزمین که نقش کنشگر فعال جنگ را به مرد می بخشد و دفاع از مادر وطن و ناموس را مترادف یکدیگر قرار می دهد، طبیعی است که برای ورود زنان به جمعیتی مردانه که اتفاقاً کنشگر فعال آن باز هم مردان هستند مقاومت وجود داشته باشد. ممکن است تصور کنیم ک دیگر هیچ شباهتی میان معابد میترایی، زورخانه ها و استادیوم ها وجود ندارد. موضوع اینجاست که شکل استادیوم، شعارهای هواداران با ته مایه ها و ملودی های مذهبی، نحوه ستایش و تشویق ورزشکاران به مثابه سربازان و قهرمانان جنگ و نحوه استعانت از خداوند برای پیروزی ورزشکاران، همه و همه فضای نمادینی را ایجاد می کند که ما و هواداران را به ریشه های تاریخی خود ارجاع می دهد.
بنابراین موضوع ورود زنان به ورزشگاه به صورت پنهان، تقابل سنت و مدرنیته را نمایندگی می کند و موضوع دوربین های تلویزیونی و احتمال رسانه ای شدن کنش های زنانه، بر حساسیت این تقابل می افزاید. موضوع تنها بر سر ورود یا عدم ورود نیست. موضوع بر سر پیروزی یا شکست جریانی است که ورود زن به ورزشگاه را به مثابه شکست ایدئولوژی ترجمه می کند و تلاش می کند به وسیله آن یک عمر تحمل تاریخی حاصل از نظام حاکمیت مردانه را جبران کند. این در حالی است که سال ها نظام تفکیک جنسیت در اکثر شئون زندگی روزمره از اتوبوس گرفته تا مهد کودک و مدرسه، بر آتش این خواسته افزوده است.
روزی را تصور کنید که زنان به ورزشگاه آمده اند، با صدای بلند شعار می دهند و فضای ورزشگاه را دو قطبی کرده اند و عکس هایشان با لباس ها و پوشش های متنوع به شکل گسترده ای در فضای مجازی دست به دست می شود. در این حال، تابو شکسته شده و تقابل به مرحله جدیدی وارد می شود. فضایی که پیش بینی آن سخت نیست و می شود حرکت بعدی آن را هم حدس زد.
معتقدم ورود زنان به صورت تفکیک شده باز هم به اندازه ورزشگاه تک جنسیتی ناکارآمد و مخرب است. حضور خانواده ها در کنار یکدیگر نه تنها تابوی تاریخی ورود زنان به این عرصه را خواهد شکست، بلکه فضا را به سمت تغییر عقلانی سوق خواهد داد. فضایی که اگر برایش فکری نشود، آرام آرام سیاستگذاران و سیاست هایشان را در خود حل خواهد کرد، این اتفاق خیلی هم دور نیست.
✍️ رضاشجیع